Tôi cho rằng “burn-in” thực ra là quá trình giải phóng ứng suất dư (trước tiên là vậy sau này phát hiện thêm gì nữa thì nói sau).
Khi làm nhíp tre, cán tre cho kim MC, tôi nhận thấy âm thanh cải thiện rõ rệt sau vài giờ sử dụng đầu tiên. Vỏ gỗ cho kim than cũng cho cảm giác tương tự: ban đầu âm hơi “cứng”, nhưng sau một thời gian phát nhạc liên tục, âm trở nên hài hòa và mượt mà dần, dù không có thay đổi gì trong hệ thống.
Tôi nghĩ đến một khả năng: ứng suất dư phát sinh trong quá trình chế tạo như uốn, ép, cắt, phay có thể là nguyên nhân. Khi sử dụng một thời gian, các ứng suất này được giải phóng hoặc tái phân bố, khiến hoạt động cơ học của vật liệu ổn định hơn, và theo đó là âm thanh cũng ổn định dần. Hay nói nôm na dễ hiểu là vật liệu tre gỗ bị nén ép nay cần nghỉ để xả áp lực tới trạng thái cân bằng.
(Ứng suất dư là lực bên trong vật liệu vẫn tồn tại dù không có tác động bên ngoài. Nó sinh ra trong quá trình gia công cơ khí như uốn, cán, rèn, cắt hoặc hàn. Dù thường bị xem nhẹ, ứng suất dư có thể ảnh hưởng đến đặc tính cơ học và rung động tức là liên quan trực tiếp đến âm thanh.)
Để kiểm tra giả thuyết này, tôi tìm một vài nghiên cứu từ các lĩnh vực khác, nhạc cụ, tai nghe MEMS, dây dẫn, và nhận thấy nhiều kết quả đáng chú ý.
Ứng suất dư ảnh hưởng tới âm thanh của chũm chọe (cymbal)
Tác giả: K. Osamura và cộng sự
Xuất bản: Journal of Materials Engineering and Performance, 2016
https://link.springer.com/article/10.1007/s11665-016-2408-6
Nghiên cứu dùng bức xạ synchrotron để đo biến dạng dư trong chũm chọe sau khi spinforming và rèn. Kết quả: phân bố ứng suất dư không đồng nhất ảnh hưởng đến tần số cộng hưởng và độ sáng của âm thanh. Đặc biệt, các đặc tính âm học thay đổi theo thời gian sử dụng, có thể do ứng suất dư dần được giải phóng.
⸻
MEMS và hiệu suất âm học bị ảnh hưởng bởi gradient ứng suất
Tác giả: Yuan N.-H. và cộng sự
https://www.mdpi.com/1996-1944/16/5/2129...
Trong các thiết bị MEMS, ứng suất dư làm cong dầm cantilever – thành phần dao động tạo âm – khiến hiệu suất âm học suy giảm. Kết luận: cần kiểm soát ứng suất dư để đảm bảo âm thanh chính xác và ổn định.
⸻
Dây dẫn và lỗi âm thanh do ứng suất dư trong sản xuất
Tác giả: K. H. Leong và cộng sự
https://www.researchgate.net/.../284180207_Intermittent...
Nghiên cứu phát hiện các vết nứt nhỏ trên dây đồng, kết hợp với ứng suất dư từ quá trình sản xuất, là nguyên nhân gây lỗi âm thanh tạm thời trong mô-đun loa-micro của bộ đàm. Tức là, chỉ riêng ứng suất dư đã đủ để gây ra lỗi âm thanh trong hệ thống.
⸻
Từ ba hướng tiếp cận nhạc cụ, linh kiện MEMS, dây dẫn có thể thấy một điểm chung: ứng suất dư ảnh hưởng trực tiếp tới âm thanh. Và quan trọng hơn, quá trình sử dụng (burn-in) có thể chính là lúc vật liệu đang “tự điều chỉnh” lại ứng suất bên trong để đạt trạng thái cân bằng ổn định nhất… khi đó nó “bình tĩnh” và chơi nhạc hay hơn.
(Bài viết được thực hiện với sự trợ giúp của chatGPT và Grok)
Nguyễn Văn Thương
Phono Era
28/5/2025